Donderdag 31 augustus 2017 – 13:00 – Arusha, Tanzania - DEEL 2 : HIV, polygamie en vrouwenbesnijdenis.

Zoals ik al schreef zou ik woensdagochtend (gisteren dus) samen met Mandy het project eindelijk leren kennen. Ze zou me meenemen naar hetgeen zij allemaal doen en op deze manier kijken waarbij ik kon aansluiten. Mandy was echter alweer snel verdwenen en ik bleef met haar collega Steven achter. Steven lijkt mij een zeer verstandige man. Hij stelde voor om eerst samen te zitten om te bespreken wat mijn interesses zijn om op deze manier de geschikte taken voor mij te zoeken. Alvorens tot dat punt te komen hebben wij eigenlijk een zeer interessant gesprek gehad. (PS : In een andere post zal ik vertellen hoe het nu met mijn eigen vrijwilligerswerk zit: ik heb namelijk nog steeds geen project). Ik begon te vertellen over het project waar ik oorspronkelijk zou gaan helpen omdat dit het best beschrijft waarvoor ik naar hier gekomen ben en wat ik wou doen. Voor diegenen die dat niet (meer) weten zal ik het kort opsommen. Als vrijwilliger zou ik meedraaien in de dagelijkse activiteiten van het HIMS project (=mijn vorig project) wat de volgende zijn :

- Voorlichting geven op scholen over HIV en andere onderwerpen rond seksuele gezondheid

- Voorlichting geven in Masai dorpen over deze onderwerpen ( met een tolk )

bv. leren communiceren over HIV, hoe zij kunnen vragen om een test te doen, …

- Deelnemen aan groepsdiscussies en begeleiding van Masai vrouwen

- Begeleiding van weggelopen Masai meisjes die gedwongen werden om te trouwen

- Home visits : hulp en begeleiding bieden bij kwetsbare gezinnen

Mijn organisatie werkt niet meer samen met dit project maar de projecten van Mandy zouden hetzelfde omvatten. Van Steven kreeg ik evenwel te horen dat dit niet het geval is. Wat zij dan precies doen is mij tot op heden nog steeds een raadsel. Wat Steven mij wel kon vertellen was het volgende. In Tanzania zijn deze drie onderwerpen (HIV, polygamie en vrouwenbesnijdenis) zeer gevoelig. Echter is er een belangrijk verschil tussen HIV en de andere onderwerpen. Dat verschil zit hem in het feit dat er rond HIV een stigma heerst maar geen taboe. Polygamie en vrouwenbesnijdenis zijn daarentegen een gigantisch taboe. Daarover wordt niet gesproken; het wordt stilgezwegen en is iets dat wederom sterk geworteld is in de cultuur. Wat Steven verstond onder stigma was iets waarvan de wortels niet per se te vinden zijn in een cultuur, maar in angst. Men is er bang van. Er is hier wel kennis over HIV maar minder dan bij ons. Zo kan ik meteen het voorbeeld geven van de taxichauffeur die me van de luchthaven ophaalde. Hij wist dat HIV een erge ziekte is die je zou kunnen krijgen door geslachtsgemeenschap maar hij vroeg zich af van waar het toch kwam. Plots is dat daar. En waarom krijgen sommigen het wel en anderen niet? Want iedereen heeft toch geslachtsgemeenschap? Daaruit kon ik al snel afleiden dat voorlichting nog steeds noodzakelijk is hier. Het is omdat men het zo weinig begrijpt dat de angst zo groot is. Niet de angst om het te krijgen maar de angst om te weten dat men het heeft. De angst om erover te praten, om zich te laten testen, om ervoor uit te komen, om ermee om te gaan. Men wil liever niet weten dat men mogelijks te maken heeft met iets wat men niet begrijpt. Dit is dus zeker een onderwerp waarmee je hier aan de slag kan.

Wat de andere twee onderwerpen betreft ligt het heel wat moeilijker en dat wist ik ook op voorhand. Je kan hier als Westerling niet aankomen en hen iets gaan verbieden of opleggen dat vanuit onze cultuur komt. Wat ik niet wist is hoe deze drie onderwerpen nu met elkaar verbonden zijn. Volgens Steven is het de besnijdenis (ik spreek dan over vrouwelijke genitale mutilatie = FGM) hetgeen recht geeft tot het bestaan van polygamie. “It is the door to the polygamous system”. Ik vond de uitleg hieromtrent niet altijd even gemakkelijk om te begrijpen maar in grote lijnen kon ik de kern wel vatten of volgen. In de stammen waar FGM wordt uitgevoerd (bv. de Masai) zijn het eigenlijk de vrouwen die alle macht hebben. In die zin dat zij al het noodzakelijke doen om te overleven. Zij zijn de werkers, zij bouwen de hutten en zorgen voor eten, zij zorgen ook voor de kinderen, … Maar vanuit de cultuur is de man nog steeds het hoofd. Uit angst om deze positie te verliezen worden vrouwen genitaal gemutileerd. Op deze manier wordt voorkomen dat zij plezier zouden kunnen ervaren aan zichzelf of aan andere mannen. De clitoris moet weg zodat de vrouw niet langer beschikt over een bron van genot. Zo wordt er één aspect gecreëerd wat maakt dat vrouwen niet over alle aspecten de machtigste zijn. Het genot is nu datgene waarover enkel en alleen de man machtig is. Op deze manier kan hij beslissen om meerdere vrouwen te bezitten. Het recht ligt namelijk in zijn handen en niet in dat van de vrouw. De vrouw is daarentegen afhankelijk van één man en haar clitoris zal haar niet langer op het verkeerde spoor richting een andere man drijven.

De polygame cultuur is meteen de brug naar het onderwerp van HIV. Ik las reeds dat de mannen vaak een langere periode wegtrekken terwijl de vrouwen thuisblijven. Tijdens deze periode hebben zijn geslachtsgemeenschap met menig vrouwen uit andere stammen. Een van de doelen van het HIMS project was daarom om Masai vrouwen te leren communiceren hierover. Zodat zij met hun man een gesprek durven aangaan om zich na een trek te laten testen. Steven bevestigde dit maar vulde dit aan met een andere interessante link. Meer bepaald het huwelijk. Bij de Masai is het zo dat wanneer een man sterft, zijn broer (of zus !!!) de weduwe en de kinderen ‘erft’. Op deze manier heeft een man dus ook meerdere vrouwen. Wanneer een vrouw het gezin erft, gaat de vrouw maar ook de kroost naar die haar man. Op deze manier ontstaan ingewikkelde relaties en vooral ook incest. Dit maakt de verspreiding van HIV immens wanneer één iemand van de groep besmet is. Bovendien doet de besnijdenis op zich daar ook geen goed aan. Er worden vuile gereedschappen gebruikt, vrouwen komen allemaal op dezelfde doek te liggen enz… Op deze manier is het dus duidelijk hoe deze drie onderwerpen aan elkaar verbonden zijn.

Het voorgaande betreft allemaal de oude stammen zoals de Masai die in hutten wonen in dorpen verder van de stad. Toch betekent dit niet dat het in de steden niet gedaan wordt. Heel veel inwoners van grote steden, zoals Arusha, stammen af van volkeren zoals de Masai. Je ziet het niet (echt) want hun gelaat is niet geverfd en hun klederdracht is aangepast aan het stadsleven. Dit betekent dus dat vrouwenbesnijdenis, uithuwelijking, polygamie etc.. ook allemaal in de stad voorkomen. Alleen gebeurt het achter gesloten deuren en wordt het stilgezwegen. Ook in de Masai dorpen zelf is het trouwens een zeer geheim iets. Er wordt soms kilometers ver gewandeld om de rituelen uit te voeren. Wat toeristen zien bij het bezoeken van de dorpen zijn enkel de vriendelijke stamleden met hun prachtige en kleurrijke accessoires. Wat zij niet zien is wat daaronder schuilgaat. Steven maakte een mooie vergelijking : het is als een ajuin. Er zijn zoveel lagen rond en het is heel moeilijk om tot de kern te geraken. De kern is zo hardnekkig dat hoe meer lagen je afpelt, hoe meer je ervan gaat wenen. Bijna niemand geraakt daardoor tot de kern. Deze rituelen worden zodanig van de buitenwereld afgeschermd door allerlei lagen dat de kern ervan onaangetast blijft. De beschreven redenen en verklaringen zijn daarom slechts een kleine ring van de ajuin. Deze redenen zijn kenbaar dankzij vrouwen die weggelopen zijn en hun verhaal durfden te doen. Maar wat daar werkelijk nog allemaal achter schuilt weet bijna niemand.

Daarmee zal ik straks/vanavond terug komen op mijn werk als vrijwilliger hier. Tot slot zal ik de komende dagen enkele zeer interessante bemerkingen vanuit verschillende lectuur linken aan dit onderwerp.